ایرانیان دم را غنیمت شمرده و از هر فرصتی برای دور هم جمع شدن و برپایی جشن و سرور و شادمانی استفاده می کنند. هر نوع دگرگونی که در طبیعت رخ می داد و می توانست سببی برای ایجاد حال خوش باشد و به شادمانی مردم کمک کند، وسیله و بهانه ای برای این امر قرار می گرفت. به همین دلیل مردم ایران از شادترین مردمان بودند.

یکی از این جشن ها، جشن شب «چله» یا شب یلدا است،که خانواده ها از مدت ها قبل خود را برای چنین شبی آماده می کردند. دانه کدو را در بهار می کاشتند تا کدو (کویی) دم پخت و یا کیک خانگی که با آرد و کدو درست می شود (کویی کاکا)، برای شب چله بر سفره یلدا زینت بخش باشد.

در تابستان دانه هندوانه، خربزه و دانه کدو را کنار می گذاشتند تا برای شب یلدا تخمه داشته باشند.

امروزه با توجه به مشکلات اقتصادی سفره ها کوچک و کم رنگ شده و مردم به سختی این شب را پاس می دارند.

جشن شب چله، جشنی ست که هزاران سال، در میان ایرانیان پا بر جاست و مراسم شب یلدا، جشنی آریایی به حساب می آید.

این جشن مردمی، از جمله جشن هایی است که از تاخت و تاز زمان و تحولات سیاسی و اجتماعی در امان مانده و به دوران ما رسیده است.

جشن شب چله، همانند جشن هایی همچون نوروز و مهرگان، پس از تازش اسکندر، تازیان، و مغولها پا برجا مانده است و در تک تک خانه های ایرانیان با دور هم جمع شدن خانواده ها به گرد هم برگزار می شود.

در زمان تاختن تازیان به ایران گاهشماری ایرانیان که بر پایه ی خورشید بود، به گاهشماری بر پایه ی ماه دیگرگون شد، اما پس از چندی تقویم خیام بروی کار آمد و این گاهشماری خورشیدی را دوباره بنیان نهاد تا باز جشن های ما زنده باشند و ما آنها را برگزار کنیم.

ایرانیان در آن زمان به این دانش دست پیدا کرده بودند.

سال در دوران کهن فرهنگ اوستایی با فصل سرد شروع می شد.

یلدا واژه ای سریانی و به معنای زایش و تولد است. و در قدیم بیشتر از کلمه چله استفاده می شده است. در برهان قاطع، یلدا، شب اول زمستان، شب آخر پاییز، اول جَدی و آخر قوس معنی شده است. ولی در خصوص زمان شب یلدا باید بگوییم که در واقع به زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول ماه دی (نخستین روز زمستان) شب یلدا می گویند.

در اولین شب دی ماه، یک دقیقه طولانی شدن شب، بهانه ای برای دور هم جمع شدن خانواده ها است.

ایرانیان ظلمت و سیاهی را از آثار اهریمنی می دانستند و شب یلدا را که بلندترین شب سال بوده و تاریکی بر روشنایی غلبه داشت را نحس می دانستند و برای از بین بردن این نحسی، آتش روشن می کردند و با دوستان و خویشان گرد این آتش جمع می شدند و با خوردن، نوشیدن، شادی و گفت و گو، سعی می کردند شب شوم طولانی را به صبح برسانند و در مقابل هجوم دیوان، اهرمنان سیاهی و تباهی بایستند.

یلدا شب همدلی،همنشینی و جشن زایش نور خورشید از دیر باز شناخته شده است.

شب یلدا یا چله شب در گیلان، شروع پر شگون شب نشینی های پر شور و همدلانه ی مردم در طول زمستان بود که تا نزدیکی فرا رسیدن  نوروز ادامه می یافت.

با دور همنشینی در این شب، بسیاری از کدورت ها برطرف می شود و دل ها به هم نزدیک می گردد.

بنای ازدواج جوانان در این نشست ها نهاده می شود و با هم فکری و همدلی، بسیاری از مشکلات و گرفتاری ها، چاره اندیشی می گردد.

مردم اعتقاد دارند، شب نشینی، شب زنده داری و شادمانی، زمستان را کوتاه و مطبوع می کند.

در سال های بدون سرگرمی های الکترونیکی، به جای سر در گوشی بردن و نگاه به تلویزیون، دور هم جمع می شدند و از گذشته می گفتند و یادها و یادگارها را مرور می کردند و به انتقال فرهنگ بومی می پرداختند و آن ها را از نسلی به نسل دیگر انتقال می دادند.

افراد فامیل در این شب در منزل بزرگ ترها جمع می شوند و پس از صرف شام، دور سفره ای که از میوه های فصل چیده شده، کنار یکدیگر می نشینند.

ازگیل (کونوس)، گلابی وحشی (خوج)، پرتقال، به، سیب، نارنگی، کدو، کنجد (کوچیل)، برنج سرخ شده (بیشته بج)، بیشته بج دوشاب، دانه آفتابگردان، دانه هندوانه، دانه کدو، و …. هندوانه، لبو و کدو و کیک خانگی محلی (کویی کاکا) زینت بخش سفره این شب میمون و خاطره انگیز است.

شام یلدا را نیز، بیش تر بدون گوشت و از سبزی می پختند. سفره ای که با سبزی پلو، ترش تره،کولی شور و … تدارک دیده می شد.

جشن شب چله دارای کارکردهای اجتماعی است و سبب تقویت پیوند بین خانواده می شود. که به پاره ای از آن ها اشاره می کنیم:

پاکیزگی منزل و محیط زیست

یکی از کارهایی که در تمام جشن ها از جمله جشن یلدا و جشن نوروز و … از سوی ایرانیان انجام می شود خانه تکانی و پاکیزگی منزل برای ورود و حضور فرزندان و نزدیکان می باشد.

از آن جا که بزرگ تر ها به انتظار آمدن فرزندان خود هستند، خود و یا در صورت ضعف و کهولت سن و ناتوانی در خاک گیری از منزل، کارگری را به منزل آورده تا خانه را برای ورود میهمانان تمیز و آماده کند.

وسایل شام و شب چره از سوی صاحب خانه تهیه و منتظر ورود مهمانان می شوند.

 صله رحم و احترام به بزرگترها

فرزندان خانواده، که تشکیل زندگی مستقل داده اند، تلاش می کنند این شب خود را به نزد بزرگترهای خانواده رسانده و ضمن دست بوسی آنان، صله رحم به جا آورند.

رفتار پدران و مادران با پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها، الگویی برای فرزندان خانواده بوده که متأسفانه با گسترش وسایل ارتباط جمعی و فضای مجازی کم تر شاهد چنین رفتار هایی هستیم. ارسال پیام های تبریک را می توان به فرصت دیگری موکول کرد تا زمانی که در کنار بزرگ ترها هستیم اسباب رنجش آن ها را فراهم نکنیم.

 تفال زدن در شب یلدا

از جمله برنامه هایی که در این شب انجام می شود، گرفتن فال حافظ است.

عموما بزرگ خانواده کتاب حافظ را در دست گرفته و پس از نیت حاضران برای یکایک آنان از کتاب حافظ تفال زده و اشعار آن صفحه را برای جمع قرائت می کنند و معتقدند که حافظ در آن اشعار نیت و میل درونی فرد را بیان کرده است. همه در هنگام خواندن اشعار حافظ سکوت را رعایت می کنند.

 انس با کتاب و شعر پارسی

در این شب بعضی ها شاهنامه خوانی می کنند و بسیاری کتاب حافظ برداشته و غیر از تفال زدن، اشعاری را نیز به انتخاب خود برای حاضران قرائت می کنند.

شب چره نوعروسان(یلدایی)

شب چله فرصت مناسبی برای بردن هدیه از سوی خانواده داماد به خانه عروس،که اولین سال عقدشان است و به خانه شوهر نرفته، می باشد. شب چره یلدا را همراه با پارچه یا طلا و …   آماده می کنند و برای دیدن عروس خود، به منزل آنان رفته و هدایای تهیه شده را به عروس می دهند.

در این شب هرکدام به زبان خود خاطراتی را نقل می کنند تا شبی زیبا و به یاد ماندنی برای دیگران رقم بزنند.

بازی ها در شب چله

شب طولانی یلدا، حاضران، یکی دیگر از کارهایی که انجام می دهند، تا سحر، به شادی و بازی های سرگرم کننده مشغول می شوند.

گل یا پوچ یا این دارد و آن ندارد( ان دارک و اون نداره) از جمله بازیهای مشترک بین زنان و مردان است و شرکت کنندگان در آن را افراد بین سنین۷ تا ۴۰ ساله تشکیل می دهند، برای شروع بازی افراد به دو گروه مساوی تقسیم می شوند.

هر گروه یک سرپرستی دارد که وظیفه اش هماهنگی افراد و نیز تقسیم و مخفی کردن گُل بین افراد می باشد. و گروه شروع کننده بازی شیء کوچکی را به دست یکی از هم گروهی های خود می دهد و اعضای گروه باید در پنهان کردن و راز داری کوشا باشند و در مقابل گروه رقیب نیز می بایست با پوچ کردن دست های اعضای گروه که خالی است به دستی که شیء در آن قرار دارد رسیده و با اعلام گل، وسیله را دریافت کرده و بعنوان برنده، بازی را ادامه دهند و تا مدت ها گل در میان آنان می چرخد.

پاکیزگی و نظافت شخصی و اجتماعی، صله رحم و ارتباط با خویشاوندان و توجه  به کتاب و کتابخوانی در اسلام از اهمیت ویژه ای برخوردار است و در آیات و روایات بسیاری به آن ها تأکید شده است.